برگش را پاره کنند شیره قوی می دهد .
خاصیت :ثمر و برگش گیرنده بی آزارند .به حد کافی می خشکاند . خاکسترش بسیار خشکاننده است .بید تر را ضماد کنند خونریزی را بند می آورد .
برگش را پاره کنند شیری می دهد که بسیار زداینده و نرم کننده است .
آرایش :خاکسترش را با سرکه بر زگیل بمالند آن را بر می کند .
زخم و قرحه :بید بیابانی و به ویژه ثمر و برگش ضماد شود زخم میان استخوان را علاج است ،خاکسترش را با سرکه بر پوست بمالند مورچگی را از بین می برد .
سر :شکوفه و آبش مسکن سردرد هستند .افشره برگش در زدودن ریم و چرک گوش بی نظیر است .
چشم :ثمرو آبش را بر کاسه چشم ضربه خورده گذارند بسیار مفید است.
شیره اش برای چشم کم سو داروی خوبی است .

سنگ گچ ورقی و شفاف را جبسین می گویند و چون بسوزد لطیف تر می گردد. مزاج :سرد و خشک .
خاصیت :چسبنده است . بر اطراف جای نزیف بگذارند بدان سبب که چسبنده ،گیرنده ، جمع آورنده و لزج است نزیف را باز می دارند و اگر بسوزد لطیف می گردد و خشکانیدنش بیشتر می شود .
سر:اگربر پیشانی بمالند خون دماغ را بند می آورد .
چشم :جبسین را با سفیده تخم مرغ مخلوط کنند تا سخت نشود و بر رمد خونی بگذارند مفید است .
زهر :جبسین از جمله زهرهای خفه کننده و بسیار کشنده می باشد .

برگهای زیرین آن به برگ گردکان یا برگ بارهنگ شبیه است .
رنگش سرخ ،وسطش برجسته ، ساقه آن مجوف و صاف و به ستبری انگشت است .بلندیش دو زراع است .برگهایش با هم فاصله دارند و میوه اش داخل کاسبرگ ها قرار گرفته است . بیخ آن دراز است و به بیخ زراوند می ماند .در کوهستان ها و در سایه و جای مرطوب می روید . گویند اولین کسی که این گیاه را کشف کرده جنطین شاه بوده که در قله کوهساران بسیار بلند آن را پیدا کرده و از اینرو نام جنطیانا به خود گرفته است .
از این گیاه افشره می گیرند .
چنانکه پنج روز آن را در آب می گذارند ،آنگاه می پزند ،صاف می کنند و بعد می بندند که همچون عسل شود ،آنگاه به عنوان دارو بکار می رود .
بهترین نوع آن جنطیانای رومی است که بسیار سخت و سرخ رنگ و عبارت است از چوب و رگ هایی به ستبری انگشتان .برخی بزرگ ترند و بعضی کوچک تر .
مزاج :سرد و خشک .
خاصیت :بیخ آن بهک را از بین می برد و به ویژه افشره نامبرده اش در این زمینه بسیار مؤثر است .
مفاصل :آن را شربت کنند و بخورند در علاج پیچش پی ها و کسانی که از ارتفاع افتاده باشند سودمند است .
چشم :در علاج رمد بر چشم می مالند .
اندام های تنفسی :افشره آن داروی ذات الجنب است .
اندام های غذا :راه بندان کبد و طحال را باز می کند . شربت آن درد کبد ، طحال ،سردی کبد و آماس کبد را از بین می برد .معده ای که از سرما بیمار است چاره اش با بیخ جنطیاناست .
اندام های دفعی :بول و حیض را راه می اندازد .
زهرها :بهترین پادزهر نیش کژدم است . شربت آن پادزهر نیش همه حشرات سام و زهر دندان سگ هار و کلیه درنده ها را خنثی می سازد .

جو که مشهور است و شلت نوعی جو است که پوست ندارد و همان کنش های جو را دارد .
مزاج :سرد و خشک .
خاصیت : زداینده و ماده غذائیش کمتر از گندم است .افشره جو از قاوت جو قوی تراست .آرد جو و قاوتش تندی و شدت اخلاط را کاهش می دهند. هر نوع افشره جو مفید است .
آرایش:افشره جو را به گرمی بر لکه های سیاه بمالند مفید است .
ورم و جوش : آن را در آب می پزند مانند سوپ می شود و با زفت و رازیانه مخلوط می کنند و بر ورم سفت می گذارند ورم را نرم می کند .
در آب پخته جو یا جو و آب پر مایه اش داروی ورم های گرم است .
قرحه :در سرکه بسیار تند و پر مایه بپزند و بر گری چرکین بگذارند شفا می دهد .
مفاصل :جو ،به و سرکه را ضماد کنند و بر نقرس بگذارند مفید است .
ریزش مواد ناجور را از مفاصل باز می دارد .
سینه :افشره جو داروی بیماریهای سینه است .افشره جو را با تخم رازیانه بخورند شیر پستان را افزونی می دهد . آرد جو برای معده خوب نیست .
اندام های راننده :قاوت و آب پز قاوت جو قبوضیت می دهد .
تب ها :آب جو سردی می دهد و تب ها را رطوبت می بخشد .

دانه ای است تلخ مزه و شبیه به جو .رنگش کمی به سرخی مایل و گلش از جو درازتر و باریک تر است .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :قبض است و شکم را بند می آورد .
دمل و جوش :سخت ها را نرم می کند .
سر :راه بندان بوجود می آورد .
اندام های دفعی :شکم را بند می آورد . اگر در آب پز آن بنشینند در علاج درد و سستی مقعد بسیار مفید است .خوردن خرد شده آن مخلوط با روغن زیتون در علاج بواسیر مفید است .
زهرها :پادزهر است .

آن را اکیروس نیز می نامند . گویند درخت جوز رومی در کنار رودخانه ای به نام «لیرندانوس »نشو و نما می کند . شیره این درخت بعد از آنکه می تراود در آب رودخانه می بندد .
مزاج :بسیار گرمی بخش و خشکاننده است . صمغش در منتهای گرمی و گرمی گل آن از آن بیشتر است .
اندام های سر :اگر میوه آن را با سرکه بخورند داروی صرع است .
مفاصل :برگ آن را با سرکه ضماد کنند تپش ناشی از نقرس را تسکین می دهد .
اندام های غذا :خوردن صمغ آن معده را از رطوبت ناسازگار نگاهداری می کند .
اندام های دفعی :خوردن صمغ آن نمی گذارد رطوبت های نامطلوب بسوی روده روان شوند .
این انگم را در مرهم ها بکار می برند .

قوت دانه اش همان قوت جو و در حقیقت چیزی است میانه گندم و جو .
قاوت و نیم کوبیده اش از قاوت و نیم کوبیده جو قبض تر است .
مزاج :معتدل و مایل به رطوبت است .
خاصیت :بدون سوزش خشک می کند و گدازندگی و قبوضیت دارد .

به دو طریقه بدست می آورند یا راساً از منبع بدست می آید .یا اینکه از سنگی که درمعدن جیوه است تهیه می شود .استخراج جیوه از سنگ جیوه همان عملیات استخراج طلا و نقره را دارد که با فشار حرارت از معدن جدا می شود .
سنگ جیوه اگر بی آلایش باشد و آمیزه ای از خاک و سنگ دیگری در آن نباشد ، همرنگ شنگرف یا صحیح تر بگوئیم شنگرف همرنگ آن است و باز به آن نمی رسد .
مزاج :گرم و تر است .
خاصیت :بالا برنده و قابض است .
آرایش:جیوه مرده با روغن گل ،شپش و رشک شپش را از بین می برد .
زخم قرحه :جیوه مرده با روغن گل و با داروهای ضد گری علاج گری و در مداوای زخم چرکی سودمند است .
مفاصل :بخار جیوه باعث فلج و سوزش می شود و خشکی ها را با خود می آورد .
سر :دود جیوه شنوایی را از بین می برد و دهان را بدبو می کند .
چشم :دود جیوه باعث کوری چشم می شود .
زهرها :بالا آمده جیوه از فشار حرارت بسیار قطع کننده ،از سموم قاتل و علاج آن نوشیدن شیر و استفراغ کردن است .جیوه موش کش است و حشرات و مارها از دودش گریزانند .

ثمر درخت سقزیابنه .این درخت درسرزمین های سردسیر بسیار مشهور است .
مزاج :گرم و خشک .
خاصیت :گرمی بخش ،نرمی بخش ، پالاینده ، قبض و شیره آن از شیره مصطکی تلخ تر و در گدازندگی مؤثرتر است . در شیره اش اندکی قبضی هست و بسیار زداینده و بازکننده خوبی است .
می رساند ،نرم می کند و مواد را از ژرفاهای تن بسوی خود می کشد .
در اکثرحالات کار مصطکی را انجام می دهد .دود ثمربنه همچون کندر بی آزار است .
آرایش :صورت را جلا می دهد . لکه های سیاه را از بین می برد . سقزدرختی برای ترک های صورت داروی خوبی است .
ورم و جوش :شیره اش ورم های سخت را نرم می کند و می رساند .
زخم و قرحه :گری و بیماریهای ویروسی پوست را از بین می برد .
شیره اش درمرهم هایی که برای پاک کردن زخم ها و خشک گردانیدن ریم و چرک می سازند بکار می رود.زخم های رویه پوست را بهبود می بخشد ،درعلاج خارش قرحه ،گری چرکین ، گری بلغمی و جوش های بلغمی سودمند است .
مفاصل :روغنش جزئی از مرهم های ضد خستگی ،فلج و دهان کجی است .سر:شیره اش همره عسل و روغن زیتون رطوبت های گوش را از بین می برد .
چشم :دودش به چشم آید خوره پلک ها را علاج و از ریزش مژه جلوگیری می کند .
سینه :مالیدن یا ضماد آن در مداوای پهلو درد مفید است .
شیره اش را تنها یا همراه شیرینی بلیسند قرحه شش و سرفه مزمن را بر طرف می کند .
اندام های غذا :میوه درخت سقز و به ویژه روغن دانه اش داروی طحال است .سینه را تنقیه می کند لیکن اشتهای طعام را از بین می برد .
اندام های دفعی :ثمربنه هیجان انگیز است و بول را ادرار می دهد . شیره اش نیز ادرار می آورد .
زهرها :شیره و ثمرش را همراه آب انگورکهنه نوشند پادزهر رتیل است.چلغوزه
بار درشت درخت صنوبر است و از گردو مغذی تر می باشد ولی دیر هضم تر است .
مزاج :معتدل است و اندکی گرمی دارد .
خاصیت :تغذیه پرمایه و خوب و نیروبخش می دهد رطوبت های تباه روده را از بین می برد .دیر هضم است .اگر سردمزاجان با عسل و گرم مزاجان با نبات بخورند هم خوب هضم می شود و هم تغذیه بیشتر می دهد .
اگر در آب بخیسانند تند و تیزی و زبان گزی خود را از دست می دهد و بسیار تغذیه دهنده تر می شود .حتی دانه های خرد و کوچک آن که مواد غذایی در بر ندارند اگر در آب خیس شوند از دارویی بودن به غذایی بودن تبدیل
می شوند. دانه های خرد صنوبر شناخته شده و در هر جایی هست .
مفاصل :درعلاج درد عصب ، پشت درد ، بیماری اعصاب و احساس سست بودن مفید است .
اندام های تنفسی :در تنقیه شش نظیر ندارد .هر چه چرک و خلط متراکم است بیرون می آورد .
اندام های دفعی :شهوت انگیز و به ویژه مربای آن شهوت انگیزتر است . چرک و سنگ مثانه را مداوا می کند .
زهرها :همراه انجیر و خرما پادزهر نیش کژدم است .

مزاج :پوست و گردوی ثمر آن دارای خشکی بسیار است . مزاج چنار سرد و خشکاننده و زداینده است .
خاصیت :برگ و بر چنار سوسک ها را می کشد .
پوست چنار بسیار خشکاننده است . گردی که بر برگ چنار می نشیند برای حواس و غیره بسیار بد و خشکاننده است .
آرایش :پوستش که هم خشکاننده و هم زداینده است شاید در علاج برص مفید باشد .
دمل و جوش :برگ چنار در معالجه ورم های بلغمی و مفاصل و زانو مفید است .
زخم و قرحه :اگر خاکستر آن را بر زخم های پوسته انداز و پلید پاشند داروی خوبی است .پوست چنار را با سرکه بپزند و بر سوختگی بگذارند مفید است .
مفاصل :برگ چنار داروی درد مفاصل ، ورم های گرم مفاصل و به ویژه در علاج ورم زانو سودمند است .
سر :پوست چنار که با سرکه بپزند درد دندان را تسکین می دهد . گرد چنار برای گوش و شنوایی خوب نیست .
چشم :گرد برگش برای چشم زیان آور است .
برگ سبزش را اگر بشویند ،بپزند و بر چشم بگذارند آب ریزش چشم را باز می دارد و التهاب چشم درد را از بین می برد .
سینه :گرد آن برای شش و صدا زیان آور است .
زهرها :ثمرچنار تاتر است و خشک نشده با آب انگور کهنه پادزهر حشرات سامه است . ثمر چنار با پیه ضماد شود پادزهر نیش و گزیده ها است .

دانه این درخت از پسته باریکتر است و پوست نازک و زودشکن دارد .سرخ رنگ آن مغذی و سفید رنگ آن و چرب و خوشمزه است .
حب الصنوبر کوچک بیشتر از آنکه غذایی باشد دارویی است .
مزاج :دانه صنوبر بزرگ معتدل است و گرایش به سوی گرمی و نمناکی دارد .دانه صنوبر کوچک گرم و خشک است .
خاصیت :رساننده ، نرم کننده ، گدازنده ، گزنده و گزندگی ناخشکیده اش بیشتر است . دانه صنوبر را در آب بخیسانند گزندگی اش از بین می رود .
آرایش :چاق کننده است .
مفاصل :اگر دانه صنوبر بزرگ خورده شود سستی و ناتوانی تن را علاج می کند و رطوبت های تباه را از تن بر می چیند و می خشکاند .
سینه :دانه صنوبر کوچک و بزرگ به تنهایی و به ویژه اگر با آب انگور تازه تلخ خورده شود رطوبت گندیده شش را درمان می کند . چرک و ریم سینه را بیرون می راند .در خون برآوردن و سرفه مفید است .
دانه صنوبر را با آب انگور شیرین بپزند و بخورند شش را از چرک و ریم پاک می کند .
اندام های غذا :همراه گیاه خارا گوش ضماد کنند و بر معده بگذارند معده را توان می بخشد . دانه صنوبر دیر هضم است و غذای بسیار و نیرومند می دهد . اما اگر در آب گرم نخیسانند معده گز است .گرمی داران باید دانه صنوبر را با تبر زد بخورند و سرد مزاجان با عسل که هم زود هضم ،هم غذای خوب و هم برای معده مفید باشد .
اندام های دفعی :دانه صنوبر را با کنجد و تبرزد یا با عسل بخورند آب پشت را بسیار فزونی می دهد .زیاد خوردن آن و زیاد خوردن مرزه کوهی پیچ و درد شکم می آورد .

درختی است که دانه هایش بزرگ تر از نخود ،مایل به سفیدی است و مغزی نرم و روغنی دارد .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت درمانی :خود حب البان و به ویژه مغز آن تنقیه کننده است و مواد غلیظ را می برد .اگر با سرکه و آب خورده شود از آنجا که تلخی و گیرندگی دارد انسدادهای درونی را باز می کند و داغ گداز است .
پوسته اش بیشتر قابض و روغنش نیز خالی از قابضیت نیست و عموماٌ زداینده و برنده است .
آرایش :دانه بان و روغن آن نقطه ها و لکه های سفید و سرخ و سیاه صورت را بر طرف و اثر زخمها را از بین می برد .
دمل و جوش :دانه بان همراه با مرهم درعلاج دمل های سخت و زگیل بسیار مؤثر است .
زخم و قرحه :دانه بان که با سرکه باشد در مداوای جرب پوسته انداز ، جرب چرکین ، جوش های شری و سعفه (بیماری جلدی کچلی مانند ) سودمند است .
مفاصل :دانه بان به ویژه روغن آن پی را گرمی می دهد و سفتی های پی و ترنجیدگی را نرم می نماید .
سر:خونریزی بینی را به سبب قبوضیت بند می آورد . روغن بان و به ویژه اگر با پیه اردک باشد درد و صداهای گوش را از بین می برد .
جوشیده ریشه بان را مزمزه کننده درد دندان تسکین می یابد .
اندام های غذا :با سرکه در معالجات تصلبات کبد و طحال مفید است .
گاهی حب البان را با نان و آرد شلمک و عسل آب یا آرد گاودانه ، یا آرد سوسن مخلوط می کنند و ضماد آن را بر طحال می گذارند .
حب البان با معده سازگار نیست و دل را بهم می زند .اگر یک مثقال از بان یا میوه آن را با عسل بخورند به شدت قی می کنند و اسهال آور است .
اندام های دفعی :یک مثقال از دانه بان را با عسل بخورند بلغم خام خارج می شود و اگر فتیله را با روغن بان بیندایند و بردارند بلغم خام را بیرون
می راند.