مزاج :سرد و خشک
خاصیت :مخدر است .
آرایش:لکه سیاه پوست را مدت یک هفته با برگ آن و به ویژه با برگ سبز و شاداب آن ماساژ دهند بدون زخم کردن خوب می شود .
شیره مهر گیاه لکه های سیاه و سفید پوست را بدون سوزش و گزش بر می دارد .
ورم و جوش :علاج دمل های سخت و درونی و خنازیر است .
مفاصل :بیخش که با قاوت باشد و ضماد شود درد مفاصل را از بین می برد و شاید در معالجه واریس هم مفید باشد .
سر :چرت آور است و خواب آور است .اگر در آب انگور کهنه بریزند بسیار آرام بخش است .اگر در مقعد شیاف کنند می خوابند .
بو کردنش خواب آور است .این خاصیت از آن نوع سفید برگ بی ساقه است که آن را نرینه می گویند .
زیاد استعمال کردن و بو کردن مهرگیاه ممکن است به سکته کردن بینجامد و به ویژه آنچه برگش سفید است این خاصیت را بیشتر دارد .
چشم :قطره تراوشی آن درد بسیار آزار دهنده چشم را بر طرف می کند برگش را بر چشم بگذارند درد چشم تسکین یابد .
اندام های غذا :مقداری از قطره تراوشی مهر گیاه با عسل آب خفیف خورده شود مراره و بلغم را بیرون دهد ولی مقدار زیاد آن سم است .
اندام های دفعی :شیاف آن ادرار بول می کند .
تخم آن خورده شود زهدان را می پالاید .
اگر آن را با گوگردی که آتش ندیده مخلوط کنند و فرزجه شود خونریزی زهدان قطع می شود .
شیره مهر گیاه بلغم و مراره را بیرون می راند .
اگر بچه خردسال اشتباهاً مهر گیاه بخورد به چنان استفراغ و اسهالی گرفتار می شود که شاید بمیرد .
زهرها :همه انواعش و به ویژه نوعی که برگش سفید و کوچکتر از بقیه است پادزهر تاجریزی سمی است .
کسی که از مهرگیاه مسموم می شود عوارض خفگی زهدان در او پیدا
می شود.گونه اش سرخ می گردد و چشمش بالا می آید و باد می کند .در این حالت علاجش روغن و عسل است و اگر استفراغ می کند مفید است .

ازگیاهان مرزهای چین و به یاسمین شبیه است .لیکن سیاه است و میخک ثمر این گیاه است .آنچه شبیه هسته زیتون ، خشک ، خوشبو و خوشمزه است خوب است .
مزاج :گرم و خشک
آرایش:بوی دهان را خوش می کند .
چشم :دید را تقویت می کند ، تم را از چشم می زداید .
خوردن و به چشم کشیدنش برای چشم مفید است .
اندام های غذا :تقویت کبد و معده می کند و در استفراغ و دل بهم آمدن مفید است .

گاهی آن را سند ریطس می نامند .
اندام های دفعی :در بند آوردن خونریزی زخم های روده و نزیف زنانه سودمند است .

مشهور است و همان نارجیل است .
بهترینش تر و شاداب و بسیار مفید است که آب صاف در داخل دارد .اگر آب در آن نباشد دلیل بر کهنگی آن است .باید پوسته مغزش را بکنند .
مزاج :گرم و خشک و اندکی رطوبت زائد دارد .
خاصیت :سنگین ولی غذای خوبی است .
مفاصل :روغن کهنه نارگیل درمان درد پشت و سرین است .
اندام های غذا :بر معده سنگین است و با اندک زیانی که دارد بد غذایی
نیست .پوسته مغزش هضم شدنی نیست بهتر آن است که نخورند .
اگر نارگیل بخورند باید بعد از آن تا یک ساعت طعام نخورند .
اندام های دفعی :شهوت انگیز است . اگر یک مثقال نارگیل که کهنه اش بهتر است به ویژه با یک مثقال روغن زردآلو خورده شود در علاج بواسیر سودمند است .روغن نارگیل اگر کهنه باشد و بخورند کرم ها و کرم کدو را می کشد و بیرون می آورد .

عموماً دو نوع است :کاشتنی است و بیابانی .جنس نخود به رنگهای گوناگون دیده می شود .نخود سفید ، سرخ ، سیاه و گاودانه رنگ .نخود بیابانی تند مزه تر و تلخ تر از نخود کاشتنی و گرمی بخش تر است .در تأثیر دارویی با نخود کاشتنی برابر است ولی غذایی که در نخود کاشتنی است بهتر است .
مزاج :نخود سفید گرم و خشک و نخود سیاه از آن قوی تر است .
خاصیت :هر دو نوع نخود بازکن و نرمی بخش و تکه کننده هستند .
همه انواع نخود بهترین غذای شش است .
آرایش :خوردن و پاشیدن آب نخود در زدودن کک و مک و زیبا کردن رنگ مؤثر است .
دمل و جوش :در علاج ورم گرم ، ورم سخت ، ورم غده ها و سایر ورم ها مفید است .
زخم و قرحه :روغن نخود داروی بیماری ویروسی است .
آرد نخود زخم های پلید و سرطانی و خارشی را دوا می کند .
مفاصل :علاج درد پشت می باشد .
سر :جوش های تر سر را از بین می برد . خیس شده اش مسکن درد دندان ، و داروی ورم گرم و سخت لثه و معالج ورم های بیخ گوش است .
سینه :صدا را صاف می نماید . از هر غذایی برای شش بهتر است و سوپ آرد نخود بسیار با شش سازگار است .
اندام های غذا :آب پز نخود داروی استسقا و یرقان است .هر نخودی و به ویژه نخود گاودانه ای رنگ و سیاه گرفتگی های کبد و طحال را باز
می کند.
خوردن نخود نه در آغاز غذا خوب است و نه بعد از پایان آن ، بهتر آن است که در میان غذا خورده شود .
اندام های دفعی :آب پز نخود سیاه همراه با روغن بادام و ترب و کرفس سنگ آبدان و گرده را خرد می کند .
نخود برای زخم زخم مثانه بد است .
بسیار شهوت انگیز است .
همه نوع نخود ملین است و گرفتگی کلیه را باز می کند و به ویژه نخود سیاه و گاودانه رنگ آن مؤثرتر است .
بعضی گویند :نخود را در سرکه بخیسانند و ناشتا بنوشند و تا نیم روز صبر کنند کرم را می کشد .
بقراط فرماید :در نخود دو گوهر موجود است که در پختن از دست می دهد ،یکی شور است که ملین شکم و دومی شیرین که بول را روان می سازد و آن گوهر شیرین شهوت انگیز است .

خاصیت :بیخ نرگس جذب کننده ای است که از ژرفا بر می کشد .خشکاننده و زداینده و شستشو دهنده است .روغن نرگس تأثیر روغن یاسمین دارد و از آن ناتوان تر است .
بیخ نرگس و به ویژه اگر با آرد شلمک و با عسل باشد پیکان و خارها را بیرون می کشد .
نرگس و به ویژه بیخش که همراه سرکه باشد لکه های سیاه و لک و پیس را می زداید.بیخ نرگس داروی کم مویی است .
ورم و جوش :از بیخ نرگس و عسل و گاودانه معجون درست کنند .دمل های ناپایدار نارس و سخت را می ترکاند .
ضماد بیخ نرگس ورم عصب را فرو می نشاند .
زخم و قرحه :زخم ها را می خشکاند و محکم بهم می چسباند و حتی تر گسسته را بهم جوش می دهد .گردش مخلوط با عسل در سوختگی ها و زخم عصب و زخم های داخلی مفید است .
سائیده نرگس همراه گاودانه و عسل چرک و پلیدی را از زخم پاک می کند .
مفاصل :روغن نرگس به عصب سود رسان است .ضماد بیخ نرگس ورم عصب و گره عصب و درد مفاصل را درمان می کند .
سر :نرگس و به ویژه روغنش بند آمدن های مغزی و سردرد تر سودایی را علاج است و سرهای گرم را به درد می آورد .
سینه :روغن نرگس را بر سینه بمالند ورم سخت و سرد حجاب را از بین می برد .
اندام های غذا :بیخش و آب پز بیخش را هر کس بخورد استفراغ می کند .
اندام های دفعی :در علاج درد زهدان و مثانه مفید است .
روغن نرگس دهانه بهم آمده زهدان را باز می کند و در علاج درد زهدان سودمند است .

قوتش با قوت نرگس برابر و از قوت یاسمن کمتر است .روغنش تأثیر روغن یاسمن دارد ولی از آن ناتوان تر است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :همه انواعش تنقیه کننده ، لطافت بخش است و گلش در این زمینه مؤثرتر است .
مفاصل :گویند در سردی عصب مفید است .
سر :کرم داخل گوش را می کشد .صدا و وزوز را از بین می برد . داروی درد دندان است نسرین بیابانی را بر پیشانی بمالند سردرد تسکین می یابد .همه نوع نسرین گرفتگی سوراخ بینی را باز می کند .
سینه :در آماس لوزتین و گلو مفید است .
اندام های غذا :نسرین و به ویژه بیابانی اش را بخورند استفراغ و سکسکه را آرام می کند .

شاید بتوان گفت كه مزاج شناسی مهمترین بخش در فهم طب سنتی ایران و هم چنین طب اسلامی است. برای اینكه با اهمیت این موضوع بیشتر آشنا شوید لطفا به مقدمه زیر توجه فرمایید:

همواره تفاوت بین افراد توجه ما را به خود جلب می‌كند، برخی نوزادان زردی می‌گیرند برخی نمی‌گیرند، برخی بچه‌ها غذا خوب نمی‌خورند و برخی برعكس خیلی خوش اشتها هستند بعضی لاغر و بعضی درشت اندامند، برخی افراد شجاعند و برخی ترسو عده‌ای زود عصبانی می‌شوند و عده‌ای خیلی صبور و آرامند، برخی سخاوتمند و ولخرجند وعده‌ای برای یك ریال هم حساب و كتاب دارند، بعضی قدرت حافظه بالایی دارند و گروهی هم مرتباً مطالب را فراموش می‌كنند، یكی خواب سبك دارد و دیگری خواب سنگین یكی تند و تیز و پرانرژی است و دیگری كند كم انرژی عده‌ای به محض خوردن یك عدد خیار دچار دل درد می‌شوند و برخی هم می‌توانند نیم كیلو خیار را بدون ناراحتی میل كنند، یك نفر با خوردن كمی دارچین دچار خارش می‌شود و دیگری غذاهای خود را پر از ادویه می‌كند و مشكلی هم پیدا نمی‌كند، برخی با خوردن یك عدد خرما بدنشان جوش می‌زند و عده‌ای دیگر ممكن است یك بشقاب خرما بخورند و یك عدد جوش هم در چهرشان ظاهر نشود، برخی پوست خشك و عده‌ای پوست مرطوب و لطیف دارند، برخی مرتباً از اطرافیان خود اشكال می‌گیرند و به مسائل جزئی فكر می‌كنند، ولی عده‌ای به راحتی از كنار مسائل جزئی می‌گذرند، لازمه شناخت راز این تفاوت‌ها و نحوه اصلاح یا كنار آمدن با آن‌ها درك درست بحث مزاج شناسی است.

گردو گرم و گرمی شکن آن برای گرمی داران سکنجبین است و برای آنها که معده ضعیف دارند باید گردو را در سرکه پرورش دهند .
مزاج :گرم و خشک است . گردوی در روغن پخته بسیار قابض است و برگ و پوست گردو هر دو باز دارنده نزیف هستند .سوخته پوست گردو خشکاننده است و گزش ندارد .تأثیر روغن گردوی کهنه چون تأثیر روغن زیتون کهنه است .زدایندگی کهنه آن قوی تر است .
آرایش :ضماد گردوی تر را بر جای ضربه بگذارند مفید است .
دمل و جوش :مغز گردو را بجوند و بر دمل سودایی چرکین بگذارند داروی خوبی است .
زخم و قرحه :صمغ آن را بکوبند و بر زخم گرم بپاشند یا داخل مرهم کنند سودمند است .
مفاصل :گردوی مخلوط با عسل و فیجن علاج پیچش عصب است .
سر :سردرد آورد . افشره برگ آن را به حالت نیم گرم در گوش بچکانند ، چرک و ریم گوش را پاک می کند .
چشم :روغن گردو داروی خوره ، سرخی و ناصورهای گوشه چشم است.
اندام های تنفسی :افشره و رب گردو و بازدارنده خناق و برای سرفه بد است .روغن گردوی کهنه درد گلو به بار می آورد . همه انواع گردو و به ویژه گردوی ملوکی بزرگ را بر پستان آماسیده بگذارند آماس را از بین می برد .
اندام های غذا : گردو دیر هضم است و برای معده خوب نیست . گردوی پرورش یافته (مربا )و گردوی تر برای معده سرد بد نیست و کمتر از گردوی خشک زیان دارد .به شرطی که هر دو پوسته آن را بکنند . گردویی که در عسل پرورش دهند برای معده سرد مفید است .
اندام های دفعی :جوش ها را پدید می آورد .درد و پیچ شکم را تسکین می دهد ، شکم را بند می آورد و به ویژه در روغن جوشیده اش بسیار قبض است . پوست گردو نزیف حیض را قطع می کند . مربای گردو بهترین داروی گرده سر است ، خاکستر پوستش را شربت کنند و بخورند یا بردارند بازدارنده حیض است . گردو را با آبکامه بخورند کرم ها را بیرون می راند ، ضد کرم کدو است و در روده کور مفید است .
زهر :گردو که با انجیر و فیجن باشد پادزهر هر نوع سمی است . گردو با پیاز و نمک اگر برگزیده سگ هار و غیره ضماد شود سودمند آید .


 ارزش تغذیه ای بسیار بالایی دارد و از نظر پزشکی برای بدن بسیارمفید است
برای مثال دردرمان سردرد و جلوگیری از طاسی و تاثیرگذاری روی توان جنسی
موثر است مصرف گردو خطر بروز سرطان سینه رادر زنان کاهش می دهد گردو منبع
غنی از اسیدهای چرب،امگا سه ،انتی اکسیدان هاوفیتواسترول ها است که همگی
خطر ابتلا به سرطان را کاهش میدهد و از تشکیل لخته های خونی جلوگیری می کند
 و اثر محافظتی در برابر حملات قلبی دارند و دارای خاصیت کاهش دهندگی
فشارخون است دریافت منظم ویتامین های گروه B در تقویت سیستم عصبی نقش عمده
ای دارد گردو نیزمنبع عمده ویتامین B بوده و به همین دلیل مصرف گردو مدتی
قبل ازشروع سیکل ماهانه خانم ها باعث کاهش علایم عصبی می شود و علایم
افسردگی ،عصبانیت و تند خویی را کاهش میدهد گردو منبع عمده مس است که این
عنصر تاثیر عمده ای در بهبود و عملکرد سیستم ایمنی بدن دارد مصرف مداوم
گردو منجر به لطیف شدن پوست بدن می شود در گردو مقادیری روی و ویتامین E
نیز یافت میشود که این ماده مغذی برای سلامت پوست ضروری است

گیاهی است که بیشتر مردم آن را می شناسند .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :گدازنده و قطع کننده است .
آرایش :زگیل ها را از بین می برد .
ورم و جوش :ضمادش با سرکه داروی ورم های بلغمی است .
مفاصل :خوردن آن در علاج ناتوانی پی ها خوب است .ضمادش با قاوت و آب انگور کهنه علاج عرق النساء می باشد .نوشیدنش درد انتهای دنده ها را از بین می برد
چشم :اگر آویشم را با غذا همراه کنند قوت چشم را نگه می دارد و کم سویی را از بین می برد .
سینه :سینه وشش را می پالاید و علاج خون بر آوردن است .
آب پزآن مسکن درد انتهای دنده هاست بشرطی که با عسل باشد و بلیسند . از قوت خشکنده ای که دارد خون برآوردن را باز می دارد .
اندام های غذا :در هضم کمک است .شربت آن سوء هاضمه را از بین می برد .کسانی که بسیار کم اشتها هستند به اشتها می آیند .
اندام های دفعی :بول و حیض را راه می اندازد .کرم را بیرون می راند