عوارض آنتیی بیوتیک های شیمیایی

آنتی‌بیوتیك‌های شمیایی را بیشتر بشناسیم

همان طور که می دانید معنی لغوی آنتی بیوتیک، ضد حیات است. بنابراین با توجه به نوع آنتی بیوتیک، دوز استفاده، زمان مصرف، این که چه فردی آن را مصرف کند و واکنش او نسبت به دارو و عوارض داروها، باید مواد غذایی خاصی مصرف کرد. بعضی از این عوارض ممکن است مشترک باشند که مهمترین آن ها عوارض گوارشی است. عوارض گوارشی ناشی از داروها عبارتند از: دل به هم خوردگی، اسهال، تهوع، ضعف، گیجی، سنگینی و...

طبق آمار اعلام شده از طرف معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، 5 داروی اول پرمصرف كشور آنتی‌بیوتیك است و ایرانیان در سال 85 معادل 150 میلیارد تومان آنتی‌بیوتیك مصرف كرده‌اند که حدود30 میلیارد تومان آن برای مصرف آموكسی‌سیلین هزینه شده است.

غذاها چقدر می توانند با آنتی بیوتیک ها تداخل ایجاد کنند؟

تداخل غذا و آنتی بیوتیک با توجه به نوع آنتی بیوتیک می تواند متفاوت باشد. ما این را میدانیم که بعضی از آنتی بیوتیک ها به ویژه خانواده پنی سیلین ، آموکسی سیلین و آمپی سیلین سبب اختلال در جذب کلسیم می شوند.

اگر مواد غنی از کلسیم مانند انواع لبنیات یا سفیده تخم مرغ با آنتی بیوتیک ها مصرف شوند، می توانند باعث کاهش اثر این داروها شوند. به همین دلیل توصیه می شود که آنتی بیوتیک ها را با این مواد غذایی نخورید.

محلول ترکیبی اریترومایسین با زینک نیز وجود دارد. نشان داده شده است که محلول حاوی ترکیب اریترومایسین 4% بازینک، موجب کاهش 85درصدی ضایعات التهابی آکنه می شود، در حالی که محلول اریترومایسین 2% تا 46% این ضایعات را کاهش می دهد. عوارض جانبی مشاهده شده با این دو دارو عموماً خفیف و شامل خشکی، قرمزی و خارش پوست است. کولیت با غشاء کاذب نیز با مصرف موضعی کلیندامایسین مشاهده شده است. هنگامی که کلیندامایسین و اریترومایسین به صورت تک درمانی استفاده می شوند به سرعت مقاومت میکروبی را القاء می کنند و این مقاومت اثر بخشی بالینی آنها را کاهش می دهد. بنزوئیل پراکسید موجب القاء مقاومت نمی شود و هنگامی که با آنتی بیوتیک های موضعی یا خوراکی استفاده شود از توسعه مقاومت میکروبی جلوگیری می شود.

تتراسیلکلین ها

تتراسیلکلین ها: تتراسیکلین ها پر مصرف ترین داروی خوراکی در درمان آکنه هستند. در آمریکا، تتراسیکلین، داکسی سیکلین و مینوسیکلین بیشترین مورد مصرف را دارند.

مهم ترین عوارض جانبی مرتبط با مصرف تتراسیکلین ها شامل عوارض گوارشی و حساسیت به نور است. واژنیت کاندیدیایی یک عارضه شایع مرتبط با مصرف تتراسیکلین است. این عارضه در کسانی که مینوسیکلین مصرف می کنند کمتر دیده می شود. تومور کاذب مغزی، یک عارضه غیر شایع مصرف تتراسیکلین ها است که با تشخیص به موقع رفع می شود. مینوسیکلین ممکن است یک تغییر رنگ آبی در کیست های آکنه یا مخاط و دندان ها ایجاد کند. این دارو همچنین می تواند موجب هپاتیت خود ایمنی، سندرم شبه لوپوس دارویی و واکنش های شبه بیماری سرم شود. حساسیت به نور عارضه ای است که با داکسی سیکلین بیشتر از سایر داروها بروز می کند.

آنتی‌بیوتیک‌های مضر در بارداری

مصرف دارو در بارداری

یک بررسی جدید نشان می‌دهد که برخی از آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده برای درمان عفونت‌های ادراری در دوران بارداری، در صورتی که مادر در ابتدای بارداری آنها را مصرف کرده باشد، احتمال بروز نقایص هنگام تولد را در نوزادان افزایش می‌دهد.

پژوهشگران نشان دادند که دو گروه از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث افزایش خطر نقایص هنگام تولد می شوند:

1- سولفونامیدها (مانند کوتریموکسازول یا باکتریوم)

2- نیتروفورانتوئین‌ها (مانند ماکروبید)

این پژوهشگران برای بررسی این موضوع، در بیش از 13 هزار زن که نوزاد‌شان حداقل با یکی از نقایص هنگام تولد، به دنیا آمده بود و در 5 هزار زن دیگر که نوزادان‌شان عاری از این نقایص بود، شش گروه متفاوت از آنتی‌بیوتیک ها را استفاده کردند.

آنتی‌بیوتیک‌های سولفونامیدی با بروز 6 نقص هنگام تولد ارتباط داشتند و آنتی‌بیوتیک‌های نیتروفوانتویینی با بروز چهار نوع نقص همراه بودند.

سایر آنتی‌بیوتیک‌ها با بروز یک یا دو نقص هنگام تولد مربوط بودند.

وقتی آنتی بیوتیک ها قیام کنند

آنتی‌بیوتیک‌ها مواد شیمیایی هستند که از برخی انواع میکروارگانیسم‌ها (موجودات زنده ذره ‌بینی مانند قارچ‌های میکروسکوپی و باکتری‌ها) گرفته می‌شوند و از برخی انواع آنها برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود، البته برخی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها هم می‌توانند به شکل جدی مضر باشند و حتی میکروب‌های مفید بدن را که وجودشان برای جذب مواد مغذی مهم و ویتامین‌های B و K ضروری است، نابود کنند. در ضمن برخی بیماران به آنتی‌بیوتیک‌ها حساسیت دارند که در این صورت حتما باید این موضوع را به پزشک معالج‌شان اطلاع دهند.

آنتی‌بیوتیک‌ها از آن دسته داروهایی هستند که نباید خودسرانه مصرف شوند، زیرا مصرف نامناسب یا بیش از حد نیاز آنها باعث مقاومت بدن در برابرشان می‌شود و به این ترتیب دیگر نمی‌توانند عفونت بدن را از بین ببرند.

از عوارض این داروها می‌توان به کاهش اثر قرص‌های ضد بارداری و بروز حساسیت به داروها یا غذاهای خاص اشاره کرد. آنتی‌بیوتیک‌ها برای بیماری‌های ویروسی تجویز نمی‌شوند و به هیچ وجه نباید به میزان زیاد تجویز گردند.

از پزشکتان سئوال کنید

آنتی‌بیوتیک‌ها آنقدر اهمیت دارند که وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره آنها به مردم هشدار داده است و ضمن آن که مردم را از مصرف خودسرانه این نوع داروها بر حذر می‌دارد، می گوید : در صورتی که پزشک برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند، باید مجموعه‌ای از سوالات را با او مطرح کنید.

برای مثال شما حق دارید از او بپرسید چرا برایتان آنتی‌بیوتیک تجویز کرده است؟ از مصرف این دارو چه نتیجه‌ای می‌گیرید؟ دقیقا چه طور و چه زمانی باید مصرفش کنید، مثلا همراه غذا یا پس از آن و...؟ چه میزان از آن را مصرف کنید؟ تا چه زمانی باید از آن استفاده کنید، مثلا اگر بیماری شما بهبود پیدا کرد هم باید مصرف آن را ادامه دهید یا استفاده از دارو را متوقف کنید؟ آیا امکان دارد به دارو حساسیت داشته باشید و از آن بی‌اطلاع باشید؟

خودسرانه آنتی‌بیوتیک (چرک خشک‌کن) نخورید

مقاومت آنتی بیوتیکی یکی از مهم ترین معضلات بهداشتی جامعه امروز است

این مساله به طور آشکار باعث خطر برای افرادی می شود که عفونت ساده ای داشته و در صورت درمان تحت نظارت پزشک می توانستند به خوبی بهبود یابند، اما با مصرف نابجای آنتی بیوتیک در دفعات قبل، باعث بی تاثیر شدن این داروها شده اند.

زمانی که آنتی بیوتیک نتواند تاثیر کند، نتیجه این خواهد بود که :

- بیماری طولانی تر می شود.

- بیماری پیچیده تر می شود.

- مراجعه متعدد به پزشک یا حضور طولانی در بیمارستان را به دنبال خواهد داشت.

- نیاز به داروهای گران تر و سمی تر خواهد بود.

- چه بسا عفونت های مقاوم منجر به مرگ ایجاد شود.

فقط خود بیماران تنها کسانی نیستند که از این نتیجه رنج می برند، بلکه افراد سالم جامعه هم ضربه خواهند خورد. باکتری های مقاوم به سرعت بین اعضای خانواده، همکلاسی ها و همکاران گسترش خواهد یافت و سلامت افراد جامعه با گونه بیماریزای جدیدی که به سختی و با هزینه زیاد درمان می شود، تهدید خواهد شد.

گونه هایی از انواع باکتری هایی که به آنتی بیوتیک مقاوم شده اند، شامل انواع ایجاد کننده عفونت های پوستی، مننژیت، بیماری های قابل انتقال از راه جنسی و عفونت های دستگاه تنفسی مثل ذات الریه و نیز فارنژیت یا گلودرد چرکی است.

هر چه کرد آن آشنا کرد!

آنچه راجع به عوارض تجویز و مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها باید بدانید.

مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها فقط در آمریکا، می‌تواند سالانه تا 30 میلیارد دلار هزینه به نظام سلامت این كشور وارد ‌كند. این نتیجه یك مطالعه تازه است كه در آمریكا كلی سر و صدا به پا كرده.

30 میلیارد دلار پول كمی نیست، اما نكته این است كه این خسارت هنگفت، یك دلیل ساده دارد؛ مصرف بی‌رویه و نادرست آنتی‌بیوتیك‌ها.طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، كشور ما به لحاظ مصرف دارو، جزو ۲۰ كشور نخست دنیاست و در آسیا بعد از چین مقام دوم را دارد. بعضی‌ها البته معتقدند این آمار دقیق نیست و ما در این زمینه هم در دنیا رتبه اول را كسب كرده‌ایم. چنان ‌كه به گفته دكتر منتصری معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشكی شیراز، ایران بالاترین رتبه مصرف سرانه دارو در جهان را دارد.

آمار رسمی وزارت بهداشت می‌گوید در ۸ سال گذشته، متوسط تعداد داروهای تجویز شده در هر نسخه، بیش از چهار قلم بوده است كه در حال حاضر متوسط كشوری آن به ۶/۳ قلم رسیده است. این در حالی است كه میانگین جهانی در این زمینه كمتر از دو قلم در هر نسخه است.

طبق آمار اعلام شده از طرف معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، 5 داروی اول پرمصرف كشور آنتی‌بیوتیك است و ایرانیان در سال 85 معادل 150 میلیارد تومان آنتی‌بیوتیك مصرف كرده‌اند که حدود30 میلیارد تومان آن برای مصرف آموكسی‌سیلین هزینه شده است.

خیلی از ما وقتی مریض می‌شویم، تا صد جور قرص و کپسول نخوریم و چندتا آمپول ویتامین ب، مسکن یا پنی‌سیلین نزنیم، انگار حالمان خوب نمی‌شود. اگر هم پزشکمان اصرار کند برای بهبودی نیازی به مصرف این داروها نیست، با خودمان می‌گوییم: «این دکتره هم بی‌سواد است اصلاً نمی‌فهمد من چه وضعی دارم.» بعد هم می‌رویم سراغ یک پزشک دیگر و آنقدر این در و آن در می‌زنیم تا بالاخره یکی حاضر شود دفتر بیمه ما را همانطوری که انتظار داریم سیاه کند. در بین داروهای تجویز شده‌مان حتماً باید یکی از انواع آنتی‌بیوتیک وجود داشته باشد.

دبیر انجمن داروسازان ایران، سیدجمال سعید واقفی معتقد است: آنتی‌‏بیوتیك‌‏ها در بین تمام داروها، فروش بیشتری دارند. البته از نظر تیراژ فروش، مسكن‌‏ها در رتبه اول فروش قرار دارند؛ اما از نظر فروش ریالی، آنتی‌‏بیوتیك‌‏ها رتبه اول را كسب كرده‌‏اند. او علت فروش زیاد آنتی‌‏بیوتیك‌‏ها را تقاضای بالای مردم و پایین بودن قیمت آن می‌داند.

معاون غذا و داروی وزارت بهداشت هم معتقد است داروها و بخصوص آنتی‌بیوتیک ها در کشورمان به طرز غیر منطقی مصرف می‌شوند. دکتر دیناروند با اشاره به اینکه در سال گذشته 150 میلیارد تومان هزینه مصرف آنتی‌بیوتیک شده؛ ‌بخشی از غیرمنطقی بودن مصرف دارو در كشور را ناشی از غیر منطقی بودن تجویز دارو و بخشی را هم مربوط به نحوه مصرف دارو می‌داند.

شاید بتوان گفت اگر چه تجویز نابجا و غیرضروری آنتی‌بیوتیک توسط پزشک در این مسئله بی تاثیر نبوده، اما مصرف بی‌رویه و بدون نسخه آنتی‌بیوتیك و همچنین كامل نكردن دوره درمان سبب شده كه این دارو جزو پرمصرف‌ترین داروها در كشور محسوب شود. به‌طوری که در سال گذشته آنتی‌بیوتیک توسط نزدیک به 46 درصد از بیماران مورد مصرف واقع شده.

صرفه‌جویی همیشه اقتصادی نیست!

لابد می‌پرسید مصرف بدون نسخه آنتی‌بیوتیک‌ها چطور ممکن است؟ خیلی ساده. فقط کافی است که ما یک همسایه یا فامیل پزشک داشته باشیم، آن‌وقت است که با کوچکترین سرفه و گلودرد پیش آقا یا خانم دکتر رفته و مصرانه از او خواهش می‌کنیم برایمان فلان چرک خشک‌کن را بنویسد، یعنی همان دارویی که نوبت قبلی ما را درمان کرده بود و اصلاً هم به خرجمان نمی‌‌رود که این سرماخوردگی فعلی با ذات‌الریه قبلی کلی توفیر دارد.

پزشک بیچاره هم یا با رودربایستی تن به درخواست ما می‌دهد و یا سفت و سخت جلوی ما می‌ایستد و با صدجور توضیح مسئله زیر بار کار نادرست و درمان غلط نمی‌رود. ما هم با گفتن این جمله زیر لب كه «عجب فامیلی که حاضر نشد همین یک کار کوچک را برایم انجام دهد!» می‌رویم سراغ یک آشنای دیگر!

کامل نکردن دوره درمان هم در نهایت مکمل این واقعه تلخ می‌شود: وقتی دو سه روز چرک خشک‌کن کذایی را نوش جان کردیم و کمی حالمان بهتر شد، بدون توجه به اینکه دوره درمان هنوز کامل نشده و باید چند روز دیگر هم به خوردن دارو ادامه دهیم؛ آن‌را در سبد یا کیسه داروهای اضافی می‌اندازیم؛ غافل از اینکه کامل نکردن دوره مصرف آنتی‌بیوتیک چه تاثیری روی مقاومت عوامل بیماری‌زا نسبت به دارو می‌گذارد.

بعد هم کیسه دارو را در یک جای به خیال خودمان مناسب نگه می‌داریم تا دفعه دیگر که احساس درد در گلو کردیم بتوانیم با استفاده از همین آنتی‌بیوتیک‌های اضافه، خوددرمانی کرده و دیگر پول دوا و دکتر ندهیم.

ممکن است از خودتان بپرسید: خب، چه اشکالی دارد. صرفه‌جویی در خرید دارو و پرداخت حق ویزیت دکتر که کار بدی نیست. خیلی هم اقتصادی است! بله، در ظاهر چنین به نظر می‌رسد، اما وقتی با نگاهی موشکافانه‌تر به این مسئله نگاه کنیم و نیم‌نگاهی هم به عواقب کار و آینده جامعه داشته باشیم، متوجه می‌شویم که مصرف غیر منطقی دارو چه تاثیراتی بر سلامت و اقتصاد کل جامعه می‌گذارد. ت

حقیقات نشان داده که مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها فقط در آمریکا سالانه بین 100میلیون تا 30میلیارد دلار هزینه دارد. مطالعه دیگری حداقل هزینه پولی و زمانی برای درمان عفونت‌های مقاوم به درمان را دوبرابر عفونت‌های حساس به درمان می‌داند.

و بترسیم از مقاومت دارویی!

اثر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک نه تنها تک‌تک افراد را متضرر می‌کند، بلکه برای جامعه نیز زیان‌آور است. وقتی که یک فرد این داروها را مصرف می‌کند، نه تنها ارگانیسم عامل بیماری در بدن او مورد هدف قرار می‌گیرد، بلکه تمام فلور میکروبی بدن که به طور طبیعی برای بدن لازم است هم از بین می‌رود. (به عنوان مثال باکتری‌هایی که در ساختن ویتامین‌ها در روده نقش دارند) اینجاست که اگر آنتی‌بیوتیک نابجا مصرف شود، ممکن است التهاب روده (کولیت) و اسهال ایجاد کند.

بنابراین بجای اینکه مصرف غیرضروری این دارو به نفع ما باشد، به ضررمان تمام می‌شود. تازه این دارو بالاخره از طریق ادرار و مدفوع از بدن ما خارج شده و وارد طبیعت می‌شود و با اثر بر محیط‌زیست هم می‌تواند بر سلامت جامعه‌ تاثیر بگذارد.

ژن‌های مقاوم به راحتی منتشر می‌شوند. اطلاعات آزمایشگاه‌های مختلف در دهه اخیر نشان می‌دهد افزایش و انتقال ژن‌های مقاوم در انتروکوک‌ها و بسیاری از انواع باکتری‌های گرم مثبت و منفی وجود دارد.

علاوه بر این مایکو باکتری‌ها هم از انتروکوک‌ها و استافیلوکوک‌ها ژن مقاوم به تتراسیکلین را گرفته‌اند. این مسئله نشان می‌دهد که نه تنها باکتری‌ها ژن‌های خود را مستقیماً با هم تعویض می‌کنند، بلکه این کار را از طریق انسان، حیوانات و گیاهان هم می‌توانند انجام دهند. مشکل مقاومت آنتی‌بیوتیکی وقتی ایجاد می‌شود که تعداد باکتری‌های بیماری‌زای مقاوم به حد بالایی برسد.

در این صورت نمی‌توان جلوی گسترش مقاومت دارویی را گرفت و بیماران دچار عفونت‌های مقاوم به درمان می‌شوند. آمار نشان می‌دهد امروزه شانس ابتلای یک کودک به یک عفونت پنوموکوکی مقاوم به چند نوع آنتی‌بیوتیک میلیون‌ها بار بیشتر از 10-15 سال قبل است.

اگر چه اکتساب ژن مقاومت، اتفاق نادری برای باکتری محسوب می‌شود (یک در 10میلیون باکتری) اما اگر در یک باکتری رخ دهد، آن باکتری بطور طبیعی انتخاب و تکثیر شده و گسترش می‌یابد. به این ترتیب تنها راه خلاصی از شر عفونت‌های مقاوم به درمان این است که میزان مصرف آنتی‌بیوتیک را کم کرده یا ژن‌های مقاوم را از بین ببریم.

حتماً شما هم با ما موافقید که روش دوم به راحتی امکان‌پذیر نیست، چون برای این‌کار نیاز به تهیه و ساخت داروهای جدید و قویتری است که هزینه زیادی را طلب کرده و ممکن است خود مقاومت‌های تازه‌ای را بوجود آورد. پس ساده‌ترین راه برای حل این مشکل، کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک و در واقع مصرف به جای آن است.

------------------------------------------------------------------------------

آنتی‌بیوتیك‌های گیاهی

با آنتی بیوتیك‌های شیمیایی كه عوارض و گاهی ایجاد بیماریهای گوناگون می‌كنند آشنا شدید، سؤال؟ آیا در طب سنتی آنتی‌بیوتیك بدون عوارض وجود دارد؟

جواب؛ بله، بسیاری از گیاهان مورد استفاده در طب سنتی هم كار نُضج (پختن) در انجام می‌دهند و مقداری دیگر كمك در تخلیه مواد عفونی می‌كنند.

این گیاهان سالهاست به صورت جوشانده در موارد سرماخوردگی، عفونت ریه، عفونت كلیه و غیره به كار برده می‌شود.

مؤسسه طب ائمه هداة اثنی عشر در طول یك دهه مطالعه تحقیق و كار بالینی موفق به تهیه آنتی‌بیوتیك‌های گیاهی با كارایی بالا شده است.

این دارو به صورت عرق گیاهی عرضه می‌شود، در بعضی موارد خشك آن هم باید جوشانده شود.

این دارو با كارایی نُضج ( پختن) و مدر(ادرار آور) بودن و مفتح ( بازگنندگی) در موارد زیر قابل استفاده است: سرماخوردگی، برونشیت، آنفولانزا، سینوزیت، عفونت لوزه و گلو، عفونت ریه، تنگی نفس، آسم، عفونت‌های معده- روده- كلیه- مثانه و سوزش‌های ادرار، عفونت رحم (ترشحات سفید رحم)، كیست تخمدان و كاهش دردهای عضلانی و مفضلی كاربرد دارد.

منع مصرف: در خانمهای باردار و زمانهای عادت ماهانه خانمها.

برای تأثیر مطلوب در كنار دارو، داروهای دیگر تجویز می‌شود، تغذیه مناسب تأثیر داور را افزایش می‌دهد.