چیزی است سرخ به رنگ خون و شبیه زعفران سائیده است .آن را از یمن می آورند و گویا تراشه درختی است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :قبض است .
آرایش :در از بین بردن لکه های سیاه و کک و مک مفید است و خوردن آن لکه سفید را از بین می برد .
دمل و جوش :داروی جوش ها است .
زخم و قرحه :در علاج گری ، خارش ، سعفه و بیماری ویروسی سودمند است .

برگ نیل است .بهترینش خراسانی است .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :قبض است و زداینده .
آرایش :رنگ مو است .

همان خیربوا و از قافله ی لطیف تر است .
مزاج :گرم و خشک است .
اندام های غذا :کبد و معده سرد را توان می بخشد .برای هضم طعام بسیار مفید است .

شاخه هایش گل های جدا گلبرگ دارد و دانه اش زرد مایل به سرخی و شبیه دانه سماق است .اما سرخی آن به سماق نمی رسد .
جالینوس فرماید میوه اش را نیز بخورند خوب است و تنها گلش مفید نیست .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :ورم و جوش را تحلیل می برد و لطیف است و بازکننده و گدازنده.
زخم و قرحه : ضماد برگ آن در علاج سوختگی مفید است و زخم های بزرگ را بهم می آورد و زخم های پلید را درمان می کند .
اگر برگ خشکیده آن را بکوبند و بر زخم های باد کرده و سست و گندیده بپاشند سودمند است .
مفاصل :اگر شربت بشود و چهل روز پی اندر پی بخورند بیماری اعصاب را از بین می برد و دوای درد سرین است .
اندام های دفعی :ادرار بول و حیض می کند . ثمر آن مراره سودا را بیرون می راند .

میوه اش به خوشه هایی شبیه است و دباغان به کار می برند . هزار جشانی که نزد دارو سازان است قطعات چدنی است که به شفتالو شبیه است و در اولین مرحله جویدن بی مزه است و بعد تلخی آن پدید می آید .

مزاج :گرم و خشک
خاصیت :تند و تیز ، زداینده ، خشکاننده ، لطافت بخش است و با ملایمت گرمی می دهد .
آرایش :بیخ هزار گوشان با گاودانه و شنبلیله پوست بدن را صاف و پاک می کند و لکه ها و اثرهای زشت و سیاه را که بقایای زخم باشد می زداید .
اگر هزار گوشان با روغن بپزد تا بکلی از هم بپاشد ،لکه های زشت و خون خشک شده زیر چشم را می زداید .
ورم و جوش :بیخش زگیل ها و جوش های شری را ریشه کن می کند .
زخم :ضماد بیخ هزارگوشان با نمک داروی زخم پلید است .
هزارگوشان را در مرهم های گوشت خوار به کار می برند .
ثمر آن را بر گری چرکین و خشک بمالند مفید است و پوست می اندازد .
مفاصل :ضماد بیخش که با آب انگور کهنه باشد تکه استخوان ها را بیرون می آورد .
هرروزه مقداری از آن خورده شود علاج فلج است .خوردن و مالیدنش دوای گسستگی ماهیچه است .
سر :به مدت یک سال هر روز مقدار هزار گوشان خورده شود صرع و بیماری کم هوشی و سرگشتگی را شفا می دهد . اما گاهی می شود که سبب درهم شدن عقل می گردد .
سینه :از هزارگوشان و عسل ، لیسیدنی سازند داروی خناق و بد نفسی و سرفه و پهلودرد است .
افشره اش را با گندم نپخته بخورند شیر پستان افزایش می یابد .
اندام های غذا :جالینوس فرماید :خوردن جوانه های نوبر آمده هزار گوشان که کمی تلخ و تند است ، به سود معده می باشد .
اندام های راننده :مغز (قلب )هزارگوشان را در نخستین مرحله پیدا شدن کامل یا پخته بخورند بول را ریزش می دهد .شکم را روان می کند .
در آب پزش بنشینند زهدان را تنقیه می کند .افشره اش بلغم را بیرون می آورد .برای طحال داروی خوبی است و اگر در روغن بپزند داروی بواسیر پیزی است .
در آب پز هزارگوشان بنشینند یا آب پزش را بر ورم بریزند ورم ها را از بین می برد و مشیمه را بیرون می آورد .
زهرها :کمی از بیخش پادزهر مارگزیدگی و سایر حشرات موذی است .

رنگ میوه آن طلایی و رنگ چوبش شبیه یاقوت است .هل بوی خوش دارد . نوع اول آنکه طلایی رنگ ، شاداب ، تلخ مزه ، خوشبو است و از همه بهتر است . دردرجه دوم آنچه چوبش سبزرنگ است و کم بو و در جاهای مرطوب می روید و از قسم سوم هرآنچه رنگش به سفیدی و سرخی گرایش دارد و پرمایه ، صاف ، گسترده ، بی پیچ و خم ، برهم آمده ، زبان سوز ، تند مزه و دیر شکن است بهتر است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :نازک می کند ، می رساند ، قبض است و قوتش با قوت سوسن زرد برابر است .
دمل و جوش :ورم گرم را می رساند .
مفاصل :نقرس داران از آب پز هل بنوشند یا در آن بنشینند فایده می بینند .
سر :سردرد دنبال دارد و خواب آور است .
برخی گویند اگر بر پیشانی بمالند سردرد را درمان می کند .
چشم :آب پزش درمان رمد گرم است .
سینه :ورم سرد حجاب حاجز را بر طرف می نماید .
اندام های غذا :بند آمدگی های راه کبد را باز می کند و آب پزش را در بیماریهای کبد می خورند .هل زود هضم تر از سوسن زرد است .
اندام های دفعی :حیض و بول را روان می سازد . درد زهدان و زخم زهدان را بر طرف می نماید .کسی که درد گرده دارد در آب پزش بنشیند و زنی که زهدانش بیمار است آب پزش را بخورد در ورم درونی مفید است .
زهرها :ضماد هل و ریحان پادزهر نیش کژدم است .

چندین گونه است زرد نارسیده ، هلیله سیاه هندی که رسیده و چاق تر از نارسیده است .
هلیله کابلی از همه قسم های هلیله درشت تر است .
هلیله چینی هم هست که از همه باریک تر و ریزتر و سبک تر است .
بهترینش زرد بسیار ،زرد مایل به سبز سنگین وزن و پر مایه و سخت است .
هلیله کابلی هر آنچه پر گوشت تر و سنگین تر است و در آب فرو نشیند و رنگش به سرخی بزند بهتر است .
از هلیله چینی هر آنچه نوک دارد خوب است .
مزاج :می گویند هلیله زرد از سیاه آن گرم تر است . می گویند هلیله هندی کمتر از هلیله کابلی سرد است .همه ی هلیله ها سرد و خشکند .
خاصیت :همه انواعش در بیماری مراره مفید است .
آرایش:هلیله سیاه رنگ و رو را زرد می گرداند .
دمل و جوش :همه انواع هلیله در معالجه جذام مفیدند .
سر :هلیله کابلی دوای سردرد است و حواس و هوش و عقل را نیرو می دهد .
چشم :هلیله زرد در سست شدن جسم معالج است و اگر در چشم بکشند مواد سیلانی را قطع می کند .
سینه :خوردن آن تپش و علت ناشی از ترس را درمان می کند .
اندام های غذا :هلیله عموماً و به ویژه دو نوع سیاهش و علی الخصوص پرورده مربای آنها تقویت معده می کنند ،سستی معده را از بین ببرند ، معده را دباغ می دهند ،تنقیه می کنند ، خشک می نمایند و کمک هضم طعام هستند . هلیله زرد باغ خوبی برای معده است .اما هلیله چینی در این عمل از کابلی ناتوان تر است .هلیله کابلی نوعی دل بهم خوردن به دنبال دارد . ولی در علاج استسقا سودمند است .
اندام های دفعی :هلیله های کابلی و هندی با روغن زیتون بجوشند شکم را بند می آورند .
هلیله زرد برای بیرون راندن صفرا و بلغم اندکی خوب است .
هلیله سیاه سودا را بیرون می آورد و در علاج بواسیر مفید است .
هلیله کابلی سودا و بلغم را خارج می کند و می گویند داروی قولنج است .
تب ها :هلیله کابلی در علاج تب های کهنه مفید است .

بعضی گویند همان حسن الحمار (گل قاصد )است که آن را شنجار هم می نامند .گیاهی است دارای کرک و خاردار .زبر و سیاه رنگ . برگهایش زیاد و به ساقه چسبیده .بیخ آن به ستبری انگشت و بسیار سرخ رنگ است و اگر در تابستان به آن دست بزنند دست را رنگ می کند . آرایش :با سرکه بر لک و پیس بمالند مفید است و آن را بکلی از بین می برد . در معالجه پوست پوست شدن بدن بسیار مفید است و برگش از بیخ آن کم تأثیرتر است . دمل و جوش :مخلوط با آرد کشک باد سرخ را از بین می برد . زخم و قرحه :با موم مخلوط می کنند و برزخم می گذارند مفید است و به ویژه برای سوختگی آتش بسیار سودمند است . اندام ها ی غذا :ریشه اش معده را دباغی می کند . آن را بجوشانند و با عسل آب رقیق بخورند در مداوای یرقان و درد طحال سودمند است . اندام های دفعی :آن را در عسل آب بجوشانند یا با عسل آب بخورند درد کلیه و سنگ کلیه را از بین می برد . خلط های مراری را تحلیل می برد .ریشه زرد آن برگ همراه زوفا و خردل کرم ها را می کشد و بیرون می راند . تب ها :پخته بیخ این گیاه با عسل آب تب های مزمن را از بین می برد . زهرها :پخته میوه سرخ و برگ زرد را بجوند و بر حشره موذی تف کنند می کشد .در مارگزیدگی نیز سودمند است .

گیاه پرسیاوشان دارای خواص دارویی بسیاری است و در ایران پراکندگی وسیعی دارد.
این گیاه دارای شاخه های سیاه، سخت، باریک و براق به درازای تقریبا ۲۰ سانتی‌متر، و برگ‌های کوچکی مانند برگ‌های گشنیز، به صورت بریده بریده دارد. ساقه و گل و میوه و دانه ندارد. ریشه‌اش از لحاظ دارویی بی‌ارزش است.

گیاه پرسیاوشان را بیشتر می‌توانید کنار جوی و چاه‌های قدیمی که در نواحی مرطوب و سایه‌دار قرار دارند پیدا کنید.

این گیاه دارای خواص درمانی بسیاری بوده که سم‌زدایی کبد، کمک به درمان زردی یا یرقان و کمک به دفع راحت سنگ‌های کلیوی از جمله آن‌ها است.

برخی دیگرپرسیاوشان از خواص دارویی این گیاه عبارتند از:

• برای دفع سنگ مثانه مفید است.

• تنگی نفس را درمان می‌کند.

• سرفه و سرماخوردگی را تسکین می‌دهد.

• ادرارآور است.

• التهاب گلو را درمان می‌کند.

• برای درمان برونشیت موثر است.

• خوردن گرد خشک آن برای اسهال مفید است.

• ضماد سوخته آن جهت جلوگیری از ریزش مو و رویاندن آن کاربرد دارد.

• پرسیاوشان تب‌بر است.

طرز تهیه دمکرده پرسیاوشان:

• برای دم کردن این گیاه فقط از برگ‌های آن استفاده کنید.

• درون یک ظرف، یک پیمانه آب را روی دو قاشق چای‌خوری برگ پرسیاوشان خشک و یا در صورت تازه بودن برگ‌ها، یک چهارم پیمانه بریزید.

• وقتی مخلوط جوش آمد بگذارید به مدت پنج دقیقه آهسته بجوشد.

• مخلوط را درون یک صافی بریزید.

• اگر می‌خواهید جوشانده شما شیرین باشد کمی عسل درون آن بریزید و برای طعم بهتر نیز می‌توانید چند قطره آب ‌لیمو درون آن بچکانید.

توجه:

• قبل از استفاده از این گیاه دارویی، با یک پزشک مشورت کنید.

• از جوشانده این گیاه به طور مداوم استفاده نکنید برای این کار می‌توانید ۱۰ روز از آن استفاده کنید و ۵ روز فاصله بگذارید و مجدد آن را مصرف کنید.

• استفاده از گیاهان دارویی ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشند از این رو با مشاهده هر نوع عارضه‌ای،‌ فورا پزشک خود را مطلع سازید.

• تنها یک فنجان از این جوشانده را در روز بنوشید مگر در مواقع بیماری‌های حاد مانند سرماخوردگی حاد یا آنفلوآنزا، که مصرف سه فنجان در روز به مدت ۴ روز مجاز است.

خواص پرسیاوشان از زبان خودش

سفید آن از زرد گرم تر و زرد آن از ارغوانی رنگش گرم تر است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :رطوبت را لطیف می کند و روغنش برای پیران سودمند است .
آرایش:اگر در حمام صورت را با تر و خشک آن بشویند ، لکه های سیاه پوست از بین می رود .
بسیار بو کردن یاسمین رنگ را زرد می کند .
مفاصل :روغن یاسمین در علاج بیماریهای ناشی از سرما که برای اعصاب و پیران رخ داده مفید است .
سر :بویش سردرد می آورد و با این همه اگر آن را بو کنند سردردی را که از بلغم لزج پیدا شده از بین می برد .
بو کردن روغن خالص یاسمین ـ عطر یاسمین سبب خون دماغ گرمی داران می شود .

عود هندی است و بازرگانان آن را می شناسند .
مفاصل :داروی نقرس است .